Rússar telja íhlutun NATO í Úkraínu vera tilvistarógn og NATO hefur opinberlega lýst því yfir að það hyggist gera Úkraínu að aðildarríki eftir stríðið. Án pólitískrar sáttar sem endurheimtir hlutleysi Úkraínu er því líklegt að Rússar innlimi þau hernaðarlegu svæði sem þeir geta ekki sætt sig við að séu undir stjórn NATO og breyti því sem eftir er af Úkraínu í óstarfhæft leifarríki. Þar sem stríðið er að tapast, væri skynsamleg stefna Evrópubúa því að bjóða upp á samning sem byggist á því að binda enda á stækkun NATO til austurs til að bjarga lífi Úkraínu, landsvæði og þjóðinni sjálfri. Samt hefur enginn evrópskur leiðtogi nokkurn tíma getað lagt til slíka lausn opinberlega. Hvers vegna?

Kynnum evrópskum stjórnmálamanni, blaðamanni eða fræðimanni eftirfarandi hugsunartilraun: Ef þú værir ráðgjafi Kremlverja, hvert væri ráð þitt til Rússa ef engar samningaviðræður verða til að leysa Úkraínustríðið? Flestir myndu finna sig siðferðilega knúna til að gefa fáránleg svör eins og að ráðleggja Kremlverjum að gefast upp og draga sig til baka, jafnvel þótt Rússar séu á leiðinni til sigurs. Allar hvatir til að fylgja skynsemi og taka á öryggisvanda Rússa verða líklega aftraðir af hótuninni um að vera fordæmdur sem „lögmætri“ innrás Rússa.

Hvað skýrir hnignun stefnumótandi hugsunar, raunsæis og skynsemi í evrópskum stjórnmálum?

The collapse of the front lines intensifies, which presents NATO with a dilemma: Start negotiations or go to war against Russia pic.twitter.com/cghn19hnZA

— Glenn Diesen (@Glenn_Diesen) October 29, 2024

Veruleiki Evrópu sem félagsleg bygging

Stjórnmálastéttin sem kom fram í Evrópu eftir kalda stríðið hefur orðið óhóflega hugmyndafræðileg og staðráðin í frásagnir til að byggja upp nýjan félagslegan veruleika. Faðmlag Evrópubúa á póstmódernisma felur í sér að efast um tilvist hlutlægs veruleika þar sem skilningur okkar á raunveruleikanum mótast af tungumáli, menningu og einstökum sögulegum sjónarhornum. Póstmódernistar leitast því oft við að breyta frásögnum og tungumáli sem uppspretta pólitísks valds. Ef raunveruleikinn er félagslegur strúktúr gætu stóru frásagnirnar verið mikilvægari en staðreyndirnar. Reyndar verður að verja hugmyndafræðilegar frásagnir fyrir óþægilegum staðreyndum.

Evrópska verkefnið hafði góðviljaðar fyrirætlanir um að skapa sameiginlega frjálslynda lýðræðislega evrópska sjálfsmynd, sem myndi fara yfir sundrandi þjóðardeilur og valdapólitík fortíðar. Deilt er um mikilvægi hlutlægs veruleika og frásagnir um raunveruleikann, eru taldar endurspegla valdakerfi sem hægt er að taka í sundur og endurskipuleggja.

Útbreiðsla hugsmíðahyggjunnar og áhersla á „talgerningar“ í ESB hefur leitt til þeirrar skoðunar að jafnvel notkun raunhæfrar greiningar og umræðu um samkeppnishæfa þjóðarhagsmuni feli í sér að lögfesta raunveruleg stjórnmál og byggja þannig upp samfélagslega hættulegri veruleika. Talathafnir vísa til notkunar tungumáls sem uppsprettu valds með því að byggja upp pólitískan veruleika og hafa áhrif á niðurstöður. Með því að draga úr áherslum á öryggissamkeppni í alþjóðakerfinu er talið að draga megi úr valdapólitík.

Er hægt að byggja upp nýjan veruleika félagslega? Erum við að fara fram úr öryggissamkeppninni með því að taka ekki á henni eða vanrækjum við ábyrga stjórn öryggissamkeppninnar. Getum við farið yfir þjóðardeilur með því að einbeita okkur að sameiginlegum gildum, eða leiðir það af sér hnignun að vanrækja þjóðarhagsmuni?

Að byggja upp nýja Evrópu félagslega

Hugtakið „orðræðugildran“ útskýrir hvernig ESB náði samstöðu um að bjóða ríkjum Mið- og Austur-Evrópu aðild, þegar það var ekki í eiginhagsmunum allra aðildarríkja ESB að gera það. Orðræðugildran var sett með því að aðildarríkin urðu fyrst að sætta sig við þá hugmyndafræðilegu forsendu að lögmæti ESB-verkefnisins byggðist á sameiningu frjálslyndra lýðræðisríkja. Með því að höfða til gildanna og viðmiðanna sem liggja til grundvallar ESB var orðræð gildra sett, þar sem tilfinningin fyrir siðferðilegri skyldu skammaði ESB-ríkin til að beita neitunarvaldi gegn stækkunarferlinu. Notkun tungumáls og frásagnar gæti þannig haft áhrif á evrópsk ríki að starfa ekki í eigin hagsmunum.

Frank Schimmelfennig, sem kynnti hugtakið „orðræðugildru,“ heldur því fram að „pólitík sé barátta um réttmæti og þessi barátta sé háð með orðræðulegum rökum". [1] Orðræðagildran einfaldar flókið mál í tvöfalt val um annað hvort að styðja stækkunarferlið eða svíkja frjálslyndar lýðræðishugsjónir. Siðferðileg umgjörð útilokar mikilvægar umræður um hugsanlega ókosti þess að taka við nýjum meðlimum og hvernig megi mæta þessum áskorunum á sem bestan hátt. Hægt væri að brjóta niður ágreining þar sem framsetning spurningarinnar sem siðferðisleg skilyrði þýddi að þeir sem jafnvel efuðust um siðferðislega umgjörð, gætu verið sakaðir um að grafa undan hinum heilögu gildum sem halda uppi lögmæti alls evrópska verkefnisins.

Hugtakið „Euro-speak“ felur í sér að nota tilfinningalega orðræðu til að lögfesta ESB-miðlægan skilning á Evrópu sem aflögmæti önnur hugtök um Evrópu. Miðstýring ákvarðanatöku og framsal valds frá kjörnum þjóðþingum til Brussel er venjulega nefnt „Evrópusamruni“, „meiri Evrópa“ eða „sífellt nánara samband“. Nágrannalönd sem ekki eru aðilar að ESB, sem fylgja ytra stjórnkerfi ESB, taka „evrópskt val“, staðfesta „evrópskt sjónarhorn“ sitt og aðhyllast „sameiginleg gildi“. Hægt er að afleiða ágreining sem „popúlismi“, „þjóðernishyggju“, „evrópufælni“ og „and-evrópsku“ sem grefur undan „sameiginlegu röddinni“, „samstöðu“ og „evrópska draumnum“.

Tungumálið hefur líka breyst þegar kemur að því hvernig Vesturlönd sækja völd í heiminum. Pyntingar eru „bætt yfirheyrslutækni“, diplómatík byssubáta er „siglingafrelsi“, yfirráð er „að semja úr styrkleikastöðu“, niðurrif er „lýðræðisaukning“, valdarán er „lýðræðisbylting“, innrás er „mannúðaríhlutun“, aðskilnaður er „sjálfsákvörðunarréttur“, áróður er „opinber diplómatía“, ritskoðun er „hófsemi í innihaldi“ og nýlegt dæmi um að samkeppnisforskot Kína hafi verið merkt „ofgeta“. Hugmynd George Orwell um Newspeak fól í sér að takmarka tungumálið að því marki að það varð ómögulegt að tjá andóf.

NATO og ESB: Ný skipting Evrópu eða „Evrópusamruni“

Vestrænir leiðtogar gerðu sér fyrst grein fyrir því að það að yfirgefa samevrópskan öryggisarkitektúr án aðgreiningar með því að stækka NATO og ESB, væri líkleg til að kalla fram nýtt kalt stríð. Fyrirsjáanleg afleiðing þess að byggja upp nýja Evrópu án Rússlands, verður að deila álfunni aftur og berjast síðan um hvar nýjar skilalínur eigi að draga.

Bill Clinton forseti varaði við því í janúar 1994 að stækkun NATO ætti á hættu að „draga nýja línu milli austurs og vesturs sem gæti skapað sjálfuppfyllandi spádóm um framtíðarátök“. [2] William Perry, varnarmálaráðherra Clintons, íhugaði jafnvel að hætta í andstöðu við stækkun NATO. Perry tók fram að flestir innan stjórnarinnar vissu að svikin myndu skapa átök við Rússa, en þeir töldu að það skipti ekki máli þar sem Rússland væri veikt. [3] George Kennan, Jack Matlock og fjöldi bandarískra stjórnmálaleiðtoga kölluðu það einnig svik við Rússland og vöruðu við að deila Evrópu aftur. Þessum áhyggjum deildu einnig margir evrópskir leiðtogar.

Hvað varð um orðræðuna og viðvaranirnar um að hefja nýtt kalt stríð?

Frásögn ESB og NATO sem „afl til góðs“ sem stuðlar að frjálslyndum lýðræðislegum gildum varð að verjast „úreltri“ frásögn valdapólitíkur. Gagnrýni Rússa á að endurvekja núllsummuöryggisarkitektúr blokkastjórnmála, var sett fram sem sönnunargagn um „núllusummuhugsun“ Rússlands. Misbrestur Rússa á að viðurkenna að NATO og ESB væru jákvæðir fjárhæðaraðilar sem fara út fyrir valdapólitík, hafi að sögn leitt í ljós vanhæfni Rússa til að sigrast á hættulegum hugarfari raunpólitíkur, sem stafaði af viðvarandi forræðishyggju Rússa og stórveldismetnaði. ESB byggði aðeins „vinahring“ á meðan Rússar sögðust hafa krafist „áhrifasviða“.

Rússar stóðu fyrir því vandamáli að annað hvort aðhyllast hlutverk lærlinga með það fyrir augum að ganga til liðs við hinn siðmenntaða heim með því að samþykkja ráðandi hlutverk NATO sem afl til góðs, eða Rússar gætu staðið gegn útþenslustefnu NATO og „verkefnum utan svæðis“, en þá meðhöndlað sem hættulegt afl til að vera læst inni. Rússar myndu í öllu falli ekki eiga sæti við borðið í Evrópu. Frjálslynd lýðræðisleg orðræða réttlætti hvers vegna stærsta ríki Evrópu ætti að lokum að vera eina ríkið án fulltrúa.

Stækkun NATO og ESB sem einkablokka skapar einnig „okkur-eða-þeim“-vandamál fyrir hin mjög sundruðu samfélög Úkraínu, Moldóvu og Georgíu. Samt, í stað þess að viðurkenna fyrirsjáanlega óstöðugleika sundrunar samfélaga í sundraðri Evrópu, er hún sett fram sem jákvæð summa af „evrópskum samruna“ þrátt fyrir óbeina aftengingu frá Rússlandi. Samfélög sem setja nánari samskipti við Rússland í forgang fram yfir NATO og ESB eru aflögmæt fyrir að hafna lýðræði, á meðan leiðtogum þeirra er vísað á bug sem auðvaldssinnaðir „pútínistar“ sem eru að ræna þjóðina evrópskum draumi sínum.

Heilbrigð skynsemi getur verið til skammar

Siðferðileg samsetning heimsins sannfærði leiðtoga Evrópu um að styðja valdarán til að draga Úkraínu inn á sporbraut NATO. Almennt var vitað að aðeins lítill minnihluti Úkraínumanna vildi aðild að NATO og að það myndi líklega hrinda af stað stríði, en frjálslynd lýðræðisleg orðræða sannfærði samt evrópska leiðtoga um að hunsa raunveruleikann og styðja hörmulega stefnu. Heilbrigð skynsemi getur verið til skammar.

Vestrænir stjórnmálaleiðtogar, blaðamenn og fræðimenn sem reyna að draga úr öryggissamkeppninni með því að takast á við lögmætar öryggisáhyggjur Rússa eru á sama hátt sakaðir um að hafa verið á öndverðum meiði við Pútín, endurtekið umræðuefni í Kreml, „lögmætt“ rússnesk stjórnmál og grafið undan frjálslyndi lýðræðis. Með tvíhliða siðferðislegum ramma góðs og ills eru vitsmunaleg fjölhyggja og andóf dæmd siðlaus.

Auk þess að vera þjakað af stríði er Evrópa einnig í efnahagslegri hnignun. Evrópubúar kaupa rússneska orku í gegnum Indland sem milliliður þar sem þeir eru siðferðilega bundnir við að fylgja misheppnuðum refsiaðgerðum. Dyggðaboð stuðla að því að evrópskar atvinnugreinar verða minna samkeppnishæfar. Afiðnvæðing Evrópu stafar einnig af eyðileggingu Nord Stream leiðslna, en atburðurinn sem eyðileggur áratuga iðnaðarþróun er minnisgat þar sem aðeins tveir grunaðir eru Bandaríkin og Úkraína. Ennfremur bjóða Bandaríkin styrki til hinnar ósamkeppnishæfu evrópska iðnaðar, ef þeir flytjast yfir Atlantshafið. Þar sem viðunandi frásagnir eru ekki til, þegja Evrópubúar einfaldlega og verja ekki þjóðarhagsmuni sína. Frásögn frjálslyndra lýðræðisríkja sem eru sameinuð af gildum frekar en að deilt er með samkeppnishagsmunum verður að verja gegn óþægilegum staðreyndum.

Diplómatía, hlutleysi og dyggð stríðs

Diplómatía er ósamrýmanleg viðleitni hugsmíðahyggjunnar til að byggja upp nýjan félagslegan veruleika. Útgangspunktur í alþjóðlegu öryggi er öryggissamkeppni þar sem viðleitni til að auka öryggi eins ríkis getur dregið úr öryggi annars. Diplómatía felur í sér að efla gagnkvæman skilning og sækjast eftir málamiðlunum til að draga úr öryggissamkeppni.

Félagslegir hugsmíðahyggjumenn líta oft á diplómatíu sem vandamál vegna þess að hún „lögmætir“ öryggissamkeppnina með því að viðurkenna að NATO getur grafið undan lögmætum rússneskum öryggishagsmunum. Ennfremur á það á hættu að lögfesta andstæðinginn og skapa siðferðislegt jafnræði milli vestrænna ríkja og Rússlands. Evrópska elítan trúir því að hún sé að lögfesta úreltar og hættulegar hugmyndir um valdapólitík með því að taka þátt í gagnkvæmum skilningi. Sú trú að samningaviðræður séu „sáttir“ er orðin eðlileg í Evrópu.

Diplómatía hefur því verið endurskilgreind sem samband milli námsefnis og hlutar, milli kennara og nemanda. Í þessu sambandi telja NATO og ESB hlutverk sitt vera að „félagsskapa“ önnur ríki. Sem siðmenntaður kennari nota hin upplýstu Vesturlönd diplómatíu sem fræðslutæki þar sem ríkjum er „refsað“ eða „verðlaunað“ með því að vera reiðubúin til að samþykkja einhliða ívilnanir. Þótt diplómatía hafi í gegnum tíðina skipt sköpum á krepputímum, telur elítan í Evrópu að þeir verði í staðinn að refsa „slæmri hegðun“ með því að hætta erindrekstri þegar kreppa brýst út. Að hitta andstæðinga í kreppum, er hætta á að þeir verði lögmætir.

Þar til nýlega var hlutleysi talið siðferðileg afstaða sem dregur úr öryggissamkeppni og gerir ríki kleift að þjóna sem sáttasemjari frekar en að blanda sér í og ​​magnast upp átök. Í baráttu góðs og ills er hlutleysi einnig talið siðlaust. Belti hlutlausra ríkja sem var á milli NATO og ríkja Varsjárbandalagsins hefur nú verið leyst upp og jafnvel stríð verður dyggðug vörn fyrir siðferðisreglur.

Hvernig á að endurheimta skynsemina og leiðrétta mistökin eftir kalda stríðið?

Misbrestur á að koma á gagnkvæmu viðunandi uppgjöri eftir kalda stríðið sem myndi fjarlægja skilin í Evrópu og styrkja óskiptanlegt öryggi, hefur leitt af sér fyrirsjáanlegar hörmungar. Engu að síður krefst leiðréttingar ekkert minna en að endurskoða stjórnmál síðustu 30 ára og hugmyndina um Evrópu á því augnabliki þegar fjandskapur ríkir á báða bóga. Hugsað var fyrir sér að Evrópuverkefnið væri holdgervingur „endir sögunnar“ ritgerðar Fukuyama og heil stjórnmálastétt hefur byggt lögmæti sitt á því að vera í samræmi við þá hugmynd, að þróun Evrópu án Rússlands væri uppskrift að friði og stöðugleika.

Hefur Evrópa skynsemi, pólitískt ímyndunarafl og hugrekki til að meta gagnrýnið eigin mistök og framlag til núverandi kreppu, eða verður öll gagnrýni áfram fordæmd sem ógn við frjálslynt lýðræði?

Heimildir:

[1] Schimmelfennig, Frank, 2003. The EU, NATO and the Integration of Europe: Rules and Rhetoric, Cambridge, Cambridge University Press, bls. 208.

[2] B. Clinton, „Remarks to Multinational Audience of Future Leaders of Europe“, sendiráð Bandaríkjanna til Þýskalands, 9. janúar 1994.

[3] J. Borger, „Rússnesk fjandskapur „að hluta af völdum Vestur“, fyrrum varnarmálastjóri Bandaríkjanna heldur því fram“, The Guardian, 9. mars 2016.

Greinina eftir Av Glenn Diesen, má lesa í heild sinni hér.