Að margra mati hafði WHO, Alþjóða heilbrigðismálastofnunin, gert of lítið úr Covid-19 faraldrinum í byrjun. Í kjölfarið leitaði stofnunin til almannatengils í maí 2020 til að hressa upp á ímynd sína. Hill+Knowlton Strategies varð fyrir valinu, einn stærsti og öflugasti almannatengill í dag með um 80 stöðvar, vítt og breitt um heiminn. Þeir ráðlögðu að valið yrði frægt fólk ásamt öðrum áhrifamiklum notendum samfélagsmiðla til að ýta undir stefnu WHO varðandi faraldurinn.
Í október 1990 vitnaði hin 15 ára gamla Nayirah fyrir Mannréttindanefnd bandaríska þingsins (the House Human Rights Caucus). Nayirah vann sem sjálfboðaliði á al-Addan sjúkrahúsinu í Kúveit og lýsti fyrir þingnefndinni ótrúlegri grimmd íraskra hermanna er þeir ruddust inn á fæðingardeild sjúkrahússins og hrintu um koll hitakössum með fyrirburum svo þau „mættu deyja á köldu gólfinu.‟ Yfir 700 sjónvarpsstöðvar sendu út hina tilfinningaþrungnu frásögn, sem bergmálaði síðan af vörum þáverandi forseta, George H. W. Bush og fleirum og hneykslaði bandarískan almenning. Þetta er kallað verkfræði samþykkisins (engineering of consent) eða einfaldlega, að búa til samþykki. Að lokum sannfærðist hann um nauðsyn þess að ráðast á Írak. Rúmlega þrem mánuðum síðar hófst Flóabardagi. (Operation Desert Storm) Einhverjir blaðamenn fóru að skoða málið nánar. Þá kom í ljós að enginn fótur var fyrir frásögn stúlkunnar. Hún reyndist vera dóttir Sheikh Saud Nasir al-Sabab, sendiherra Bandaríkjanna í Kúveit. Gjörningurinn var hannaður af Hill & Knowlton að beiðni Borgara fyrir frjálsu Kúveit, samtök sem hin útlæga ríkisstjórn Kúveit fjármagnaði. Það fennir yfir margt á 30 árum.
Kammersveit Sinfóníuhljómsveitarinnar og Kasper, Jesper og Jónatan
Tekið var á móti fyrstu sendingu Pfizer-BioNTec með sérstakri viðhöfn sem sýnd var í beinni útsendingu rétt fyrir áramót 2020. Þessi viðhöfn hefur síðan verið viðloðandi, bæði í notkun og umfjöllun um „Bólusetningarnar‟ og þá sérstaklega þær í Laugardalshöll sem fengu sérstaka athygli. Þær voru poppaðar upp sem hæfði sérhverjum aldurshópi. Einn aldurshópur fékk tónlist við hæfi, Kammersveit Sinfóníuhljómsveitarinnar, útsending í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins sem rennur mér seint úr minni. Þau yngstu fengu sína útgáfu, Kasper, Jesper og Jónatan sem komu til að létta börnunum lundina, beint frá Þjóðleikhúsinu. Ekki má gleyma smáskilaboðunum og lokkandi orðalagi þeirra. Mögulega finnum við rætur þess sem við höfum mátt þola undanfarin misseri í sögu 20. aldar.
Áróðursmeistari áróðursins
Árið sem Flóabardagi var í undirbúningi valdi bandaríska LIFE tímaritið einstakling, nánast óþekktan meðal almennings, sem einn af þeim 100 mikilvægustu á 20. öldinni. Þetta var Edward Bernays, frumkvöðull almannatengsla og höfundur m.a. bókanna, Crystallizing Public Opinion (1923) og Propaganda (1928). Þá á 100. árinu og vel meðvitaður og ekki ólíklegt að hann hafi séð arfleið sína í gjörningnum; að nota tilfinningar (hér ótti) með trúverðugum einstaklingi (hinn 15 ára sjálfboðaliði) og staðsetja hann, að því er virðist, í eðlilegum atburði eða kringumstæðum (í bandaríska þinginu). Birtingarmyndin sem er fréttin sem mótaði viðhorf og gerðir fólksins. Í huga Bernays var það eitt, ef ekki það mikilvægasta í ráðgjöf almannatengils að búa til atburð.
Bernays var nátengdur Sigmundi Freud, bæði í gegnum systur Freuds sem var móðir Bernays og föður síns, Ely sem var mágur Freuds. Bernays var í reglulegu sambandi við frænda sinn sem dýpkaði skilning hans á undirmeðvitundinni; langanir, tilfinningar og innsæi, sem hann nýtti sér í sínu starfi. Freud hældi honum fyrir bókina, Propaganda. Freud gat ekki séð það fyrir að Bernays hafi einnig haft áhrif á áróðursmálaráðherrann, Joseph Goebbels, nokkrum árum síðar með fyrri bók hans, Crystallizing Public Opinion. Í huga Bernays voru almannatengsl (PR) tæki til að tryggja hnökralausan gang samfélagsins þar sem fjöldinn, að mati hans, er vanhæfur til að taka skynsamlegar ákvarðanir. Þannig að lýðræðinu er mikilvægt að því sé stjórnað á meðvitaðan og vitrænan hátt í gegnum venjur og háttsemi fjöldans. Dóttir hans, Anne, lét hafa eftir sér í BBC-heimildarmyndinni, Century of the Self, að lýðræði í augum föður síns hafi verið dásamleg hugmynd, en hún héldi nú ekki að faðir sinn hefði haft mikla trú á dómgreind fjöldans.
Að vera á samsæris-rófinu
Hafa íslensk stjórnvöld trú á dómgreind fjöldans? Það er réttmæt spurning. Að mínu viti hafa þau lagt mikð á sig til að hafa áhrif á hana. Merkilegt viðtal var í Kastljósi þann 1. febrúar, þar sem ræddar voru svokallaðar samsæriskenningar út frá rannsókn viðmælandans, hvers konar fólk aðhylltist þær o.s.frv. Ég átti alveg eins von á því að þarna yrði „heilkennið‟ samsærissinni eða samsæriskenningasmiður fest í sessi og sjúkdómavætt. Ekki alveg óskyld nálgun var í Fréttablaðinu þann 25. janúar þar sem vitnað var í orð Eiríks Bergmanns, prófessors við Háskólann í Bifröst. Hann ræddi andstöðuna gegn sóttvarnaraðgerðum hér og þar um heiminn og nefndi mótmæli gegn bólusetningum barna hér á landi. Ennfremur varaði hann við því að jaðarsetja þennan hóp: „Farsælli leið væri að líta á óbólusetta sem hóp sem þurfi að hlúa að og reyna með skilningi og hlýju að sýna fram á að fari villur síns vegar í stað þess að jaðarsetja.‟ Ég segi nú ekki annað en að gott efni flæðir inn fyrir næsta áramótaskaup.
Forsetinn og fjölmiðlarnir í New York 1961
Einn magnaðasti ræðumaður seinni tíma er án efa John F. Kennedy, forseti Bandaríkjanna frá byrjun árs 1961 og þar til hann var myrtur í Dallas, í nóvember 1963. Niðurstaða opinberrar rannsóknar á morðinu var umdeild. Merkimiðinn, samsæriskenningasmiður (conspiracy theorist) sem CIA (Leyniþjónusta Bandaríkjanna) fann upp, hefur lifað góðu lífi síðan. Snemma í embætti eða í lok apríl 1961, hélt hann erindi hjá Samtökum blaðaútgefanda í Bandaríkunum. Sú ræða, Forsetinn og fjölmiðlarnlir, er merkileg fyrir margra hluta sakir. Þar ræddi hann aðsteðjandi ógnir. Ógnir sem trúlega voru ekki augljósar þá en eru það frekar í dag með öllum þeim möguleikum sem tæknin hefur fært okkur. Aðvörun hans á söfnun upplýsinga, bæði persónu- og efnislegra gagna, í rauninni til að samkeyra alla þætti samfélagsins, hljómar raunverulegri í dag en þá. Ræðan var ákall um hjálp frá áheyrendum, blaðaútgefendum, ekki til að styðja stjórn hans, heldur til að leggja sitt lóð á vogarskálarnar við að upplýsa og vara bandarísku þjóðina við, því hann hafi algera trú á getu hennar þegar hún er fullkomlega upplýst. Án rökræðna, án gagnrýni, getur engin stjórn né þjóð náð árangri og ekkert lýðveldi getur lifað af. Aukin öryggisþörf í höndum þeirra er tala fyrir henni gæti útvíkkað hana allt að mörkum opinberrar ritskoðunar og leyndar.
Tveir áhrifamiklir einstaklingar 20. aldar, annar myrtur 46 ára og hinn sem dó úr elli 103 ára. Annar talaði fyrir frelsi til orðs og æðis, með óbilandi trú á getu og dómgreind almennings sem kallaði á skyldur fjölmiðlanna. Ritskoðun á podkasti Joy Rogans á Spotify er birtingarmynd þess sem Kennedy varaði við. Hinn hafði, hins vegar, enga trú á dómgreind almennings, venjum og viðhorfum þeirra bæri að stjórna á meðvitaðan hátt. Orðavalið í dag; upplýsingaóreiða, falsfréttir og skoðanakúgun í yfirlætisfullri gerviumhyggju og rétthugsun, er svo sannarlega það sem JFK óttaðist.
