Eftir Arnar Þór Jónsson lögmann og fyrrv. dómara. Greinin var fyrst birt í Morgunblaðinu 18.7.2022 

Í Grikklandi til forna tóku borg­ar­arn­ir virk­an þátt í stjórn rík­is­ins. Þeir sem sýndu þjóðmál­um viðfelldn­is­legt áhuga­leysi voru kallaðir idiotes , þ.e. flón. Margt í sam­tíma okk­ar kall­ar at­hygl­ina frá því dýr­mæta til hins fá­nýta, frá því mik­il­væga til hins hé­góm­lega. Nú sem oft áður er fé­lagsþrýst­ing­ur í til­tekna átt, sem jafn­vel krefst þess að við lát­umst ekki sjá hið aug­ljósa, sýn­um áhuga­leysi, séum í reynd flón . Þetta er um­fjöll­un­ar­efnið í því sem hér fer á eft­ir.

Flest­ir leit­ast við að njóta velþókn­un­ar sam­ferðamanna sinna, en hversu langt má ganga í þeim til­gangi að vera „viðfelld­inn“? Get­um við t.d. sýnt heilsu og ör­yggi okk­ar áhuga­leysi án þess að vera... flón? Mörg sam­fé­lög hafa lagt hvim­leiða ein­stak­linga á högg­stokk­inn í nafni fé­lags­legr­ar sam­heldni . Í nafni sam­stöðu hef­ur sann­leik­an­um oft verið fórnað. Sag­an sýn­ir að hætta er búin þeim sem í slíku and­rúms­lofti voga sér að halda spegli að ásjónu sam­fé­lags­ins til að sýna ljót­leik­ann. Við þær aðstæður verða hug­rakk­ir menn að bleyðum og kjósa að þegja frem­ur en að verða út­hrópaðir fyr­ir hroka, svik­semi o.s.frv. Hvar liggja þol­mörk rétt­lætis­kennd­ar­inn­ar þegar al­menn­ings­álitið krefst skamm­ar­legr­ar und­ir­gefni? Hvað seg­ir rödd sam­visk­unn­ar þegar stjórn­völd taka að hag­nýta sér ástandið, leyna upp­lýs­ing­um og af­baka þekkt­ar staðreynd­ir? Fylgj­um við þá meiri­hlut­an­um til illra verka? Hvers virði er allt okk­ar tal um frelsi ef all­ir eiga að ganga í takt, ef eng­inn má rjúfa sam­stöðuna, ef efa­semd­ir eru for­dæmd­ar, ef fólk má ekki orða hugs­an­ir sín­ar? Sag­an sýn­ir að of­stæki og þögg­un­ar­til­b­urðir fara hönd í hönd. Alræðis­ríki verða til þegar öfga­menn reyna að skapa hið full­komna sam­fé­lag. Í fram­kvæmd er þögg­un, frels­is­svipt­ingu og margþættu of­beldi beitt til að fram­kalla fylgispekt við mæli­kv­arða fyr­ir­mynd­ar­rík­is­ins. Í slíku and­rúms­lofti er sjálf­stæð hugs­un tal­in merki um and­fé­lags­lega hegðun.

Í nafni sam­stöðu hef­ur verið þrýst á að fólk láti sprauta sig með lyfja­blöndu gegn kór­ónu­veiru (C19), þótt ára­tuga­tilraun­ir til að þróa bólu­efni gegn slík­um veir­um hafi aldrei skilað not­hæfu bólu­efni. Til að dreifa at­hygl­inni frá þessu hef­ur skil­grein­ingu bólu­efna verið breytt í því skyni að fella um­rædd­ar lyfja­blönd­ur í þann flokk; horft hef­ur verið fram hjá því að fram­leiðsla lyfj­anna bygg­ist á nýrri tækni; lítið hef­ur verið gert úr þekkt­um fylgi­kvill­um; litið hef­ur verið fram hjá vís­bend­ing­um um al­var­leg­ar auka­verk­an­ir og fáir treysta sér til að kvarta; samn­ings­ákvæði um friðhelgi lyfja­fyr­ir­tækj­anna hafa ekki þótt rétt­læta spurn­ing­ar um ör­yggi lyfj­anna; sí­lækk­andi töl­ur um dán­artíðni smitaðra hafa enn ekki fram­kallað yf­ir­vegað áhættumat gagn­vart auka­verk­un­um lyfj­anna.

Ef fram­an­greind­ar at­huga­semd­ir um ör­yggi lyfj­anna duga ekki til að slíkt áhættumat sé fram­kvæmt, ættu efa­semd­ir um ár­ang­ur þeirra að fram­kalla slíkt mat: Lyf­in hindra ekki smit; óvissa rík­ir um end­ing­ar­tíma þeirra, auk þess sem vís­bend­ing­ar eru nú komn­ar fram í Kan­ada og Hollandi um að tvísprautaðir séu lík­legri til að leggj­ast inn á sjúkra­hús vegna C19 en ósprautaðir og auk þess lík­legri til að deyja úr C19. Sama töl­fræði bend­ir til að þrísprautaðir séu álíka lík­leg­ir til að leggj­ast inn á sjúkra­hús og ósprautaðir, en auk þess jafn lík­leg­ir til að deyja vegna C19. Þess­ar töl­ur eru ald­urs­leiðrétt­ar hlut­fallstöl­ur, þ.e. fjöldi í hverj­um hópi skipt­ir hér ekki máli.

Á sama tíma og sí­fellt fleiri lækn­ar er­lend­is kalla eft­ir gögn­um sem rétt­læta notk­un um­ræddra lyfja út frá sjón­ar­miðum um ör­yggi og ár­ang­ur, hafa lækn­ar og ráðamenn hér­lend­is jaðar­sett sjón­ar­mið um yf­ir­ráðarétt fólks yfir eig­in lík­ama og hvatt fólk til að fara í fjórðu spraut­una. Und­ir­ritaður hef­ur ít­rekað kallað eft­ir því að ís­lensk­ir lækn­ar svari því op­in­ber­lega hvort svo­nefnd bólu­efni gegn C19 séu ör­ugg og ár­ang­urs­rík. Þeim áskor­un­um hef­ur verið svarað með ær­andi þögn. Áður en lengra verður haldið með fé­lagsþrýst­ingi og tali um „rang­snú­inn rétt“, er hér enn kallað eft­ir slíkri yf­ir­lýs­ingu frá þeim sem harðast hafa gengið fram í að aug­lýsa um­rædd lyf. Skýra þarf hvort menn hafa mælt slíkt fram sem lækn­ar eða dul­bún­ir lyfsal­ar. Í fram­haldi þarf að ræða heiðarlega um bein og óbein áhrif lyfja­fyr­ir­tækja, eig­enda sam­fé­lags­miðla og annarra hags­munaaðila á það sem á að heita lýðræðis­leg og ábyrg stefnu­mörk­un ís­lenskra yf­ir­valda í þágu lýðheilsu og al­manna­heilla.

Birt með leyfi höfundar.