Seint á sunnudeginum 23. janúar birti mbl.is frétt sem bar fyrirsögnina: ,,Enginn með örvunarskammt þurft á gjörgæslu.“ Samskonar frétt með sömu fyrirsögn birtist á visi.is á svipuðum tíma.

Ekki þurfti að leita lengi að upplýsingum til að sjá að hér var um hreina og klára falsfrétt að ræða.

Í frétt á RUV.is frá 2. desember sl. segir m.a.: „Af þeim 22 sem nú liggja á Landspítala með COVID-19 hafa fjórir fengið þrjár bólusetningar og einn þeirra er á gjörgæslu.“

Þá kemur fram í þessari umfjöllun að Guðbergur Guðnason, 74 ára, hafi látist þann 10. desember sl. eftir að hafa þegið örvunarskammt. Hann hafði legið á gjörgæslu í 10 daga.

Í dag birti mbl.is leiðréttingu á upphaflegu fréttinni og breytti fyrirsögn hennar í „Áhætta 85 ára þríbólusetts eins og 57 ára óbólusetts.“  Greinilegt er að enn átti að reyna að mæla með örvunarskammti. Í fréttinni var settur eftirfarandi fyrirvari:

„Frétt upp­færð 24. janú­ar kl. 18:33
Upp­haf­lega stóð í frétt­inni að eng­inn sjúk­ling­ur með örvun­ar­skammt hafi þurft að leggj­ast inn á gjör­gæslu á Íslandi. Hins veg­ar hef­ur frétt­in nú verið leiðrétt þar sem að tveir ein­stak­ling­ar lögðust inn á gjör­gæslu með örvun­ar­skammt, einn í byrj­un nóv­em­ber og ann­ar í byrj­un des­em­ber. Báðir þó inn­an 14 daga frá því að þeir fengu örvun­ar­skammt­inn og þar af leiðandi falla þeir ekki und­ir skil­grein­ingu rann­sókn­ar­inn­ar á því hvað telst vera bólu­setn­ing með örvun­ar­skammti.

Eng­inn sjúk­ling­ur með örvun­ar­skammt hef­ur hins veg­ar þurft á gjör­gæslu síðan að Ómíkron-af­brigðið varð ríkj­andi 15. des­em­ber.

Þá fjarlægði mbl.is einnig úr fréttinni ummæli sem það hafði haft eftir  Mart­in Inga Sig­urðssyni, pró­fess­or og yf­ir­lækn­i í svæf­inga- og gjör­gæslu­lækn­ing­um á Land­spít­ala þar sem hann sagði að: „Eng­inn sjúk­ling­ur með örvun­ar­skammt hef­ur þurft að leggj­ast inn á gjör­gæslu á Íslandi.“

Til viðbótar þessu fjarlægði mbl.is einnig úr fréttinni ummæli sem voru höfðu eftir Martin í lok greinarinnar þar sem hann sagði: „Við hljót­um að hvetja fólk til að þiggja örvun­ar­bólu­setn­ingu, þær virðast vera al­veg ein­stak­lega hjálp­leg­ar bæði gegn al­var­leg­um veik­ind­um og fyr­ir því að lenda inni á gjör­gæslu. Það held ég að sé eitt­hvað sem við þurf­um að halda á lofti og hrósa fólki fyr­ir dugnaðinn að mæta í örvun­ar­bólu­setn­ingu“.

Þar var svo seint í dag sem mbl.is birti nýja frétt sem ber fyrirsögnina „Tveir með örvunarskammt þurft á gjörgæslu.“

Í þeirri frétt birti mbl.is einnig fyrirvara sem sagði:

„Frétt upp­færð 24. janú­ar klukk­an 18:44
Upp­haf­lega kom ein­ung­is fram í frétt­inni að sá sem lagðist á gjör­gæslu í nóv­em­ber hefði fengið örvun­ar­skammt­inn degi áður. Nú er ljóst að sá sem lagðist á gjör­gæslu í des­em­ber hafi einnig lagst á gjör­gæslu þegar inn­an við 14 dag­ar voru frá örvun­ar­skammt­in­um. Þar af leiðandi er minnst á hvor­ugt þess­ara til­fella í skýrslu rann­sókn­ar­hóps­ins.“

Fyrstu tvær vikurnar eftir bólusetningu og „survivorship bias“

Hér á landi sem og annars staðar hafa stjórnvöld ekki talið einstaklinga bólusetta (eða yfir höfuð hafa þegið bóluefni) fyrr en 14 dagar eru liðnir frá því þeir voru sprautaðir. Hafi einstaklingar veikst eða dáið á þessu tímabili hafa stjórnvöld litið svo á það væri algjörlega ótengt bóluefninu sem einstaklingurinn hafði fengið. Með þessari aðferð hafa stjórnvöld sem og framleiðendur bóluefnanna hagrætt opinberum tölum og niðurstöðum rannsókna.  Þetta hefur valdið gríðarlega alvarlegri skekkju í mati á skaðsemi bóluefnanna þar sem þekkt er að aukaverkanir koma einna helst fram fyrstu 14 dagana frá inntöku bóluefnanna. Eins og varð raunin með báða einstaklingana í frétt mbl.is sem enduðu á gjörgæslu fljótlega eftir inntöku örvunarskammtsins. Sjá hér tilkynningar um aukaverkanir hjá Lyfjastofnun. 

Um þessa skekkju er fjallað í þessari  grein „Hvað gerist fyrstu tvær vikurnar eftir bólusetningu?“ Greinin var rituð áður en farið var að gefa örvunarskammt. Sjónarmið hennar eiga ennig við um örvunarskammt þar sem einnig er litið svo á af stjórnvöldum að einstaklingur hafi í raun ekki þegið þriðja skammt af bóluefni  fyrr en 14 dagar eru liðnir frá því hann var sprautaður.

Látist einstaklingurinn vegna aukaverkana sem koma fram innan 14 daga líta stjórnvöld svo á að það sé ótengt bóluefninu, eins og fram kemur í báðum fyrirvörum fréttanna á mbl.is.

Þetta býr til skekkju í mati á skaðsemi bóluefnanna sem nefnt hefur verið „survivorship bias“ sem mætti kalla „hlutdrægni eftirlifenda“ á íslensku.

Í greininni er hlutdrægni eftirlifenda útskýrð með þessu dæmi. Hún á sér stað þegar hópur er borinn saman á tveimur tímapunktum, en fjöldi meðlima í hópnum breytist á milli tímapunkta. Þetta er eins og að leggja mat á gæði sundskóla sem notar þá kennslutækni að fleygja fólki út í sjó langt úti í hafi, skilja fólkið þar eftir í tvo klukkutíma og þakka svo þessari aðferð fyrir það hversu vel þeir nemendur sem eftir eru geta synt. Eftir þessa tvo tíma voru þeir einir eftir sem gátu þegar synt og hugsanlega nokkrir aðrir sem lærðu að synda á erfiðan hátt! Þeir sem drukknuðu á þessum tveimur tímum eru ekki taldir með. Að þakka sundgetu þeirra sem náðu að halda sér á floti og lifðu af þjálfaranum sem aðeins mætti tveimur tímum síðar myndi augljóslega gefa mjög villandi mynd af því sem raunverulega gerðist. Það að benda síðan á að enginn hafi drukknað í síðari kennslustundum á námskeiðinu væri einnig jafn villandi við að sýna fram á árangur „kennslutækninnar.“

Það lifa ekki allir af fyrstu 14 dagana eftir inntöku bóluefnanna en stjórnvöld ákváðu að telja þá ekki með eins og frétt mbl.is staðfestir. Hugsanlegt ágæti bóluefnanna er þannig einungis mælt út frá þeim sem ná að lifa af af fyrstu 14 dagana eftir inntöku þeirra. Í þessu er fólgin blekking.