Ég vil nota tæki­færið í upp­hafi þessa bréfs að óska þér alls velfarnaðar í nýju starfi og hef fulla trú á því að þú mun­ir standa þig vel í starfi heil­brigðisráðherra þjóðinni til hags­bóta.

Vegna ein­hliða op­in­bers mál­flutn­ings í fjöl­miðlum í tengsl­um við fyr­ir­hugaðar Covid-19-bólu­setn­ing­ar 5-11 ára barna tel ég mig, heim­il­is­lækni með ára­tuga starfs­reynslu og mik­inn áhuga á bólu­setn­ing­um og smit­sjúk­dóm­um, því miður knú­inn til að leggja hér orð í belg með hags­muni barn­anna að leiðarljósi.

Er­indið er að biðja þig um að end­ur­skoða frá grunni ákv­arðanir um að bjóða Covid-19-bólu­setn­ingu, sem sann­an­lega hef­ur lé­lega smit­vörn gagn­vart núríkj­andi af­brigði Ómíkron, fyr­ir öll þessi börn án til­lits til áhættu barn­anna af því að fá Covid-19-sýk­ingu af af­brigðinu.

Þegar ákvörðunin var tek­in um bólu­setn­ingu þessa ald­urs­hóps hér og á öðrum Vest­ur­lönd­um, voru allt aðrar aðstæður og tölu­leg­ar staðreynd­ir held­ur en blasa við í dag. Svo kom Ómíkron og þegar þetta er skrifað er Ómíkron þegar >90% greindra smita á Íslandi og á góðri leið með að ryðja öðrum af­brigðum Covid-19 burt (sbr. nýj­ar UK-töl­ur frá 24. des.).

Nú er Ómíkron-af­brigðið af Covid-19 svo nýtt að all­ir eru enn að safna gögn­um. Töl­fræðileg gögn okk­ar á Íslandi eru að mínu mati senni­lega betri en í flest­um öðrum lönd­um. Hér er tekið mikið af PCR-próf­um og öll já­kvæð sýni ræktuð og flokkuð og greind á hraðasta hátt miðlægt með aðstoð Íslenskr­ar erfðagrein­ing­ar.

Meg­in­rök mín í þessu bréfi byggj­ast ein­mitt á þeim gögn­um og þeirri töl­fræði sem birt­ist á covid.is.

Sé þar horft á töfl­una um 14 daga ný­gengi/​100000 og um leið þá staðreynd að Ómíkron sé nýorðið ríkj­andi af­brigði sést að virkni spraut­anna gagn­vart Ómíkron-smiti er mjög lé­leg. Þar sést að ný­gengi smits „full­bólu­settra“ full­orðinna er lang­hæst og hef­ur frá 22. nóv. til 29. des. 5,5-fald­ast (550%) en smit örvun­ar­hóps­ins hef­ur á sama tíma 17-fald­ast (1.700%). Á sama tíma hafa „ekki full­bólu­sett­ir full­orðnir“ aðeins 1,7-fald­ast (70%). Sama til­hneig­ing gild­ir um „ekki full­bólu­sett börn“. Þetta geta all­ir leik­ir sem lærðir lesið sjálf­ir á covid.is og er ekki flókið og eru þá vænt­an­lega ekki nein­ar „fals­frétt­ir“.

Jafn­framt er nú­ver­andi halla­tala á kúrf­un­um, fyr­ir alla flokka bólu­settra og óbólu­settra, að stefna í mjög svipaða átt frá því Ómíkron byrjaði að koma inn af krafti í okk­ar töl­um í byrj­un des­em­ber. Nema að „full­bólu­sett­ir full­orðnir“ virðast enn þá smit­ast hlut­falls­lega mest af Ómíkron. Þetta seg­ir að mínu mati ein­fald­lega að allt bend­ir til þess að spraut­urn­ar hafi hverf­andi verndaráhrif gegn smiti af Ómíkron.

Af þessu leiðir að rök fyr­ir því að sprauta börn 5-11 ára með því að nota nú­ver­andi Pfizer-bólu­efni til að verj­ast Ómíkron-smit­dreif­ingu halda að mínu mati ekki vatni.

Þá sitja mögu­lega eft­ir rök­in um að bólu­efn­in verji 5-11 ára börn­in vel fyr­ir Covid-19-auka­verk­un­um af völd­um Ómíkron-smits!

Spraut­urn­ar al­mennt sem vörn gegn fylgi­kvill­um Covid-19 hjá full­orðnum virðast hafa sannað sig varðandi fyrri af­brigði Covid (t.d. Delta) og því bet­ur sem fleiri bólu­setn­ing­ar (örvun) eru gerðar. Alls ósannað er hins veg­ar enn að svo sé einnig með Ómíkron, t.d. sést að mun­ur­inn á ný­gengi (covid19.is) sjúkra­hús­inn­lagna hjá „full­bólu­sett­um“ ann­ars veg­ar og svo örvuðum, fer nú hratt minnk­andi. Mun­ur­inn var sex­fald­ur (600%) um 22. nóv. en er nú 28. des. tæp­lega tvö­fald­ur (200%). Þessi minnk­un áhrifa gæti or­sak­ast af Ómíkron-áhrif­um og verður fróðlegt að sjá hvort hann hverfi mögu­lega á næstu vik­um.

Nú þegar eru >3600 greind smit í þess­um ald­urs­flokki af um 32 þúsund barna hópi. Ekki er ólík­legt að þegar kem­ur að ætlaðri fram­kvæmd spraut­anna hafi mögu­lega 3.000 börn greinst í viðbót. Það er svo óreiknaður fjöldi sem smit­ast og er ekki greind­ur (ein­kenna­laus mögu­lega 50%) en blóðrann­sókn­ir gætu sannað fyrri sýk­ingu. Þannig gætu allt að 30% 5-11 ára ár­gangs þegar verið smituð. Það er að mínu mati fag­leg áhætta, jafn­vel fífldirfska eða mögu­lega fag­leg­ur hroki, að ætla sér að sprauta börn með efni sem er með neyðarleyfi (sé ekki neyðina al­mennt fyr­ir heil­brigð börn) til notk­un­ar og ekki til lang­tím­a­rann­sókn­ir á mögu­legri skaðsemi efn­anna fyr­ir þau börn 5-11 ára sem þegar hafa fengið Covid-19 og ekki orðið meint af. Þannig virðist vera talið af yf­ir­völd­um að við get­um gert bet­ur en nátt­úru­leg góð varn­ar­viðbrögð ónæmis­kerf­is barns­ins í frek­ari vernd­un þess. Það ætti því að vera að mínu mati lág­marks­krafa að sýk­ing­ar­status allra barna gagn­vart Covid-19 á þess­um aldri sem ekki hafa þegar sannað smit sé kannaður með blóðrann­sókn hjá þeim sem ætla að þiggja bólu­setn­ing­una áður en hún er fram­kvæmd.

Ekki má svo gleyma því að það tek­ur svo alla vega 6-8 vik­ur að byggja upp vörn miðað við tvær spraut­ur gefn­ar með lág­mark þriggja vikna bili á milli sprauta. Þá ætti að mínu mati stærsti hluti Ómíkron-bylgj­unn­ar að vera geng­inn yfir.

Rétt er einnig að muna að mRNA-spraut­urn­ar og sam­setn­ing þeirra við Covid-19 eru ekki hefðbundið bólu­efni eins og við þekkj­um þau, held­ur bólu­efni, sem enn er í til­raunafasa og á neyðarleyfi. Fram­leiðend­ur verða sam­kvæmt samn­ing­um ekki gerðir ábyrg­ir fyr­ir af­leiðing­um og auka­verk­un­um held­ur viðkom­andi stjórn­völd og upp­lýst samþykki þeirra sem fá spraut­urn­ar eða for­ráðamanna þeirra. Merki­legt að ekki skuli hafa form­lega verið gengið frá því hingað til. Við þess­ar aðstæður hlýt­ur kraf­an að vera sú að farið sé fram af há­marks­var­færni með notk­un bólu­efn­is­ins sér­stak­lega hjá börn­um og þunguðum kon­um.

Sam­an­dregið

1. Miðað við þegar þekkt­an Covid-19-sýk­ing­ar­fjölda barna 5-11 ára ætti að vera búið að leggja inn ná­lægt 20 börn nú þegar á spít­ala sam­kvæmt spá en sam­kvæmt land­lækni ný­lega hef­ur ekk­ert barn á þess­um aldri verið lagt hér inn á spít­ala. Þetta er okk­ar raun­veru­leiki miðað við upp­tald­ar ECDC-töl­ur og ég full­yrði að okk­ar töl­ur eru áreiðan­legri ef eitt­hvað er að ég tali nú ekki um flokk­un af­brigða. Þannig virðumst við ætla að sleppa mikið bet­ur í þess­um faröldr­um af Covid-19 og Ómíkron-af­brigðinu en þær spá­töl­ur sem lagðar hafa verið fram af yf­ir­völd­um sótt­varna og áttu að rétt­læta spraut­urn­ar.

2. Ljóst er að smit­vörn­in er mjög lé­leg með nú­ver­andi bólu­efn­um. Á móti kem­ur að vörn bólu­efn­anna gegn fylgi­kvill­um Covid-19 af völd­um Ómíkron get­ur verið mik­il­væg þótt ósannað sé fyr­ir Ómíkron-af­brigðið í dag. Gera þarf nýja op­in­bera áhættu­grein­ingu, fyr­ir ann­ars veg­ar full­frísk börn og svo hins veg­ar börn í áhættu­flokk­um, gagn­vart Covid-sýk­ing­um af völd­um Ómíkron. Þá grein­ingu þarf að bera sam­an við skamm­tíma- og lang­tíma­áhættu af inni­haldi spraut­anna fyr­ir 5-11 ára börn. Staðan væri mögu­lega öðru­vísi ef við hefðum bólu­efni sem ver vel gegn smiti af Ómíkron-af­brigðinu en svo er því miður ekki.

3. Þau bólu­efni sem verið er að nota eru alls ekki full­rann­sökuð með til­liti til auka­verk­ana né mögu­legs lang­tímaskaða. Mér finnst það hrein­lega rangt að halda því fram! Það ligg­ur m.a. í orðinu „lang­tími“ og á ekki að þurfa að deila um það þótt í hita leiks­ins tali menn eins og þau séu full­kom­lega ör­ugg. Ég hef einnig verið mjög hugsi yfir viðbrögðum yf­ir­valda við mögu­leg­um auka­verk­un­um af spraut­un­um. Miðað við það sem ég þekkti úr eig­in starfs­reynslu af þriggja fasa rann­sókn­um lyfja þá er sönn­un­ar­byrðinni núna eig­in­lega snúið við gagn­vart bólu­efn­un­um. Það þurfi nú að sanna „glæp­inn“ á lyfið (spraut­una) í stað þess að ganga út frá því að nýtt ófyr­ir­séð ástand í heils­unni sé lyf­inu að kenna þangað til annað sann­ast.

Mér finnst á stund­um kappið og dugnaður­inn við fram­kvæmd bólu­setn­ing­anna bera for­sjána of­urliði.

4. Lyfja­sag­an er full af mis­tök­um og ófyr­ir­séðum af­leiðing­um af nýj­um lyfj­um (sem bólu­efn­in eru) sem tím­inn hef­ur sýnt fram á að hafi óviðun­andi auka­verk­an­ir. Nefn­um td. thaledomid, svínainn­flú­ensu­bólu­setn­ing­in, oxycodon-far­ald­ur­inn og fleira. Við þurf­um því að sýna hóg­værð og var­kárni í vinnu­brögðum og þau þurfa að vera haf­in yfir all­an vafa. Ekki má gleyma að í húfi er líka til­trú og traust milli al­menn­ings og stjórn­valda, um bólu­setn­ing­ar og frá­bæra sögu þeirra, sem væri ákaf­lega slæmt að tapa niður í óvar­kárni.

Að öllu þessu sam­an­lögðu, ágæti ráðherra, vil ég leggja til að þú alla vega frest­ir boði um bólu­setn­ingu 5-11 ára barna um 4-6 vik­ur. Mögu­lega ekki þeirra barna sem skil­greind væru sem áhættu­hóp­ar varðandi Covid-19 vegna annarra sjúk­dóma eins og sums staðar hef­ur verið lagt til sem milli­leið meðan frek­ari upp­lýs­ing­ar eru að safn­ast sam­an. Við erum því ekki að falla á tíma nema síður sé og ýms­ir sér­fræðing­ar hafa ein­mitt varað við að vera í stór­um bólu­setn­inga­her­ferðum í miðju flóði smits.

Það hef­ur á stund­um hvarflað að mér í gegn­um Covid-19 umræðuna að mögu­lega, þegar saga heil­brigðismála verður rituð síðar meir, eigi framtíðin eft­ir að dæma þetta Covid-19-tíma­bil hart, viðbrögð, bólu­setn­ing­ar, lyfja­notk­un, lyfja­heim­inn og lækn­is­fræðina tengda hon­um. Mögu­lega verði litið á þetta í heild sem ein af stærri lýðheilsu­varn­ar­mis­tök­um frá því nú­tíma­lækna­vís­indi hófu inn­reið sína. Von­andi hef ég alrangt fyr­ir mér. Vona að þetta bréf mitt verði mörg­um til já­kvæðrar upp­lýs­ing­ar og rök­in séu skoðuð og met­in. Ef ein­hverj­ir telja þetta bréf sér­staka árás á sig þá er ég ekki að leita að söku­dólg­um held­ur að leita að ein­hverju sem hægt er að sam­ein­ast um. Við verðum að um­gang­ast þekk­ingu okk­ar og þekk­ing­ar­leysi á þess­um nýja vírus af hóg­værð og virðingu. Þess vegna ber að fara af var­færni í all­ar aðgerðir og vera alltaf viss um að skapa ekki meiri skaða með þeim en ann­ars hefði orðið.