Jón Magnússon skrifar:
Fólk hefur mismunandi skoðanir varðandi fóstureyðingar og það er eðlilegt í lýðræðisríki. Í Evrópu og víða annarsstaðar hafa verið samþykkt misfrjálslynd lög um fóstureyðingu, sem nú kallast þungunarrof. Í Bandaríkjunum dæmdi Hæstiréttur Bandaríkjanna árið 1973 í því fræga máli Roe v. Wade að kona hefði stjórnarskrárvarin rétt til að velja að láta eyða fóstri innan ákveðins tíma frá þungun.
Þeim dómi hefur Hæstiréttur Bandaríkjanna nú hnekkt á þeim grundvelli, að fóstureyðing sé ekki réttur sem mælt er fyrir um í stjórnarskrá Bandaríkjanna. Raunar kemst dómstóllinn að þeirri niðurstöðu, að stjórnarskráin hvorki heimili né banni fóstureyðingar og þessvegna sé það löggjafans bæði einstakra fylkja og alríkisins að ákveða hvort fóstureyðingar skuli leyfa eða þær skuli banna.
Hér á landi hefði það þótt einstaklega sérkennilegt hefði Hæstiréttur Íslands kveðið upp dóm um að fóstureyðingar væru löglegar og mannréttindi kvenna svo fremi sem fóstureyðing væri framkvæmd innan ákveðins tíma frá getnaði. Hæstiréttur hefði ekki getað kveðið upp slíkan dóm út frá stjórnarskrá íslenska lýðveldisins og það eru eingöngu lög um fóstureyðingar (þungunarrof) sem mæla fyrir um það hvaða reglur skuli gilda um þessi mál, en það hefur engum hér á landi dottið það í hug að Hæstiréttur ætti í þessu efni eða öðrum slíkum, að grípa fram fyrir hendur þjóðkjörinna fulltrúa og búa til lög í landinu, en forseta Íslands og forsætisráðherra finnst að þannig eigi það að vera í Bandaríkjunum.
Stjórnmálamenn á Vesturlöndum sem og Biden forseti og hans nótar hrópa nú hátt um hverskonar ófremdarástand sé í Hæstarétti Bandaríkjanna þegar hann bendir réttilega á, að stjórnarskrá Bandaríkjanna hefur ekkert með þetta að gera ekki frekar en stjórnarskrá lýðveldisins Íslands.
Það er dapurt að þurfa að horfa upp á að bæði forseti lýðveldisins og forsætisráðherra skuli bæði falla í þá gryfju að gagnrýna og fordæma niðurstöðu Hæstaréttar Bandaríkjanna án þess að hafa kynnt sér málið, sama á við um ótölulegan hóp álitsgjafa og fréttafólks.
Dómurinn bannar ekki fóstureyðingar. Hann segir einfaldlega að stjórnarskráin í Bandaríkjunum veiti ekki stjórnarskrárvarin rétt til fóstureyðingar. Hann segir líka að það sé þjóðkjörinna fulltrúa að taka ákvörðun um hvort heimila skuli fóstureyðingar og nánari reglur þar að lútandi.
Þessi niðurstaða Hæstaréttar Bandaríkjanna breytir því ekki að fóstureyðingar eru eftir sem áður heimilar í þeim ríkjum, þar sem þær eru leyfðar en þar býr mikill meirihluti Bandaríkjamanna. Þá liggur líka fyrir að konur sem vilja fá fóstureyðingu geta farið frjálsar ferða sinna til þess og það er óheimilt að meina þeim slíka för.
Hvað sem líður mínum viðhorfum, Guðna Th. Jóhannessonar eða annarra varðandi fóstureyðingar þá verðum við að skoða hvað er um að ræða hverju sinni og við hljótum að vera sammála um það við Guðni og sjálfsagt Katrín Jakobsdóttir líka að æðsti dómstóll ríkja skuli jafnan dæma í samræmi við lögin í samræmi við heiðarlegt mat dómara sem byggist á þekkingu þeirra og dómgreind. Þess verðum við að krefjast en við getum ekki krafist þess að dómarar dæmi í samræmi við það sem við vildum svo gjarnan að hefði átt að vera til staðar en var það ekki.
Nú reynir á Biden forseta að gangast fyrir löggjöf í Bandaríkjunum, sem tryggir ákveðinn lágmarksrétt varðandi réttindi kvenna til fóstureyðinga. Það er hans og löggjafans þ.e. þings Bandaríkjanna (Fulltrúadeildarinnar og Öldungadeildarinnar) að ákveða framgang málsins. Það átti alltaf að vera á þeirra könnu líka fyrir 50 árum, en því miður kvað Hæstiréttur Bandaríkjanna þá upp rangan dóm að mínu mati, sem hefur komið í veg fyrir að Bandaríkin færu í gegn um þá umræðu og lýðræððislega lagasetningu, sem hefur verið í Evrópu og vafalaust hefði löggjöfin í Bandaríkjunum verið önnur í dag hefði sá dómur ekki verið kveðinn upp.
Mér finnast ummæli Kavanaugh dómara við Hæstarétt í Bandaríkjunum vera þau bestu varðandi skýringar á niðurstöðu meirihlutans hvað varðar þetta mál og set hér að neðan allt sem máli skiptir í því sem hann setur fram varðandi dóminn:
Úrskurður Hæstaréttar BNA:
Fóstureyðingar eru afar erfitt og umdeilt mál vegna þess að það er ósamrýmanlegur árekstur milli hagsmuna þungaðrar konu sem leitast við að fara í fóstureyðingu og hagsmuna þess að vernda fósturlíf. Hagsmunir beggja vegna fóstureyðingamálsins eru óvenju þungir. Annars vegar halda margir talsmenn sem styðja valið því fram að getan til að fara í fóstureyðingu sé afar mikilvæg fyrir persónulegt líf, sjálfsákvörðun og fyrir heilsu kvenna. Þeir halda því fram að útbreiðsla fóstureyðinga hafi verið nauðsynleg fyrir konur til að komast áfram í samfélaginu og til að ná auknu jafnrétti á síðustu 50 árum. Og þeir halda því fram að konur verði að hafa frelsi til að velja sjálfar hvort þær fara í fóstureyðingu.
Á hinni hliðinni halda margir talsmenn lífsins því kröftuglega fram að fóstur sé mannslíf. Þeir halda því fram að vernda eigi allt mannlíf sem spurning um mannlega reisn og grundvallarsiðferði. Og þeir leggja áherslu á að umtalsvert hlutfall Bandaríkjamanna með þær lífsskoðanir séu konur.
Þegar kemur að fóstureyðingum verður annar áhuginn að vera framar öðrum hvenær sem er á meðgöngu. Margir Bandaríkjamenn í góðri trú myndu setja hagsmuni barnshafandi konunnar í forgang. Margir aðrir Bandaríkjamenn í góðri trú myndu í staðinn setja hagsmuni þess að vernda fósturlíf í forgang - að minnsta kosti nema til dæmis að fóstureyðing sé nauðsynleg til að bjarga lífi móðurinnar.
Auðvitað greinir Bandaríkjamönnum á eða hafa blæbrigðaríkar skoðanir sem geta verið mismunandi eftir tilteknum tíma á meðgöngu eða sérstökum aðstæðum á meðgöngu. Málið fyrir dómstólnum er hins vegar ekki stefna eða siðferði fóstureyðinga. Málið fyrir dómstólnum er hvað stjórnarskráin segir um fóstureyðingar. Stjórnarskráin tekur ekki afstöðu í málinu um fóstureyðingar. Texti stjórnarskrárinnar vísar ekki til eða tekur ekki til fóstureyðinga.
Vissulega hefur þessi dómstóll talið að stjórnarskráin verndi ótalin réttindi sem eiga sér djúpar rætur í sögu og hefð þessarar þjóðar og óbein í hugmyndinni um skipað frelsi. En réttur til fóstureyðinga á sér ekki djúpar rætur í sögu og hefð Bandaríkjanna, eins og dómstóllinn í dag útskýrir rækilega.1 Hvað varðar spurninguna um fóstureyðingar er stjórnarskráin því hvorki hlynnt lífi né vali.
Stjórnarskráin er hlutlaus og lætur fólkið og kjörna fulltrúa þeirra leysa málið í gegnum lýðræðislegt ferli í ríkjum eða þinginu - eins og hinar fjölmörgu aðrar erfiðu spurningar bandarískrar félags- og efnahagsstefnu sem stjórnarskráin fjallar ekki um. Vegna þess að stjórnarskráin er hlutlaus varðandi fóstureyðingar, verður þessi dómstóll líka að vera hlutlaus. Hinir níu ókjörnu meðlimir þessa dómstóls hafa ekki stjórnarskrárbundið vald til að hnekkja lýðræðisferlinu og ákveða annaðhvort fóstureyðingarstefnu fyrir alla 330 milljónir manna í Bandaríkjunum. Í stað þess að fylgja hlutleysi stjórnarskrárinnar tók dómstóllinn í Roe sér afstöðu í málinu og úrskurðaði einhliða að fóstureyðingar væru löglegar um öll Bandaríkin allt að raunhæfni (um 24 vikna meðgöngu). Ákvörðun dómstólsins í dag færir dómstólinn réttilega aftur í hlutleysisstöðu og endurheimtir vald fólksins til að taka á fóstureyðingum í gegnum ferli lýðræðislegrar sjálfstjórnar sem stofnað er til með stjórnarskránni.
Sumir amicus stuttar athugasemdir halda því fram að dómstóllinn í dag ætti ekki aðeins að hnekkja Roe og snúa aftur í stöðu réttarstöðu hlutleysis varðandi fóstureyðingar, heldur ætti að ganga lengra og halda því fram að stjórnarskráin bannar fóstureyðingar um öll Bandaríkin. Enginn dómari þessa dómstóls hefur nokkru sinni haldið fram þeirri stöðu. Ég ber virðingu fyrir þeim sem tala fyrir þeirri afstöðu, rétt eins og ég ber virðingu fyrir þeim sem halda því fram að þessi dómstóll ætti að halda því fram að stjórnarskráin lögleiði fóstureyðingar sem eru nauðsynlegar í Bandaríkjunum.
En báðar afstöðurnar eru rangar sem stjórnarskrármál, að mínu mati. Stjórnarskráin bannar hvorki fóstureyðingar né lögleiðir fóstureyðingar. Svo það sé á hreinu, þá bannar ákvörðun dómstólsins í dag ekki fóstureyðingar um öll Bandaríkin. Þvert á móti skilur niðurstaða dómstólsins spurninguna um fóstureyðingar fyrir fólkið og kjörna fulltrúa þeirra eftir í lýðræðislegu ferlinu. Í gegnum það lýðræðislega ferli getur fólkið og fulltrúar þess ákveðið að leyfa eða takmarka fóstureyðingar. Eins og Scalia dómari sagði, geta ríkin, ef þau vilja, leyft fóstureyðingu að beiðni, en stjórnarskráin krefst þess ekki að þau geri það.
Planned Parenthood of Southeastern Pa. v. Casey, 505 U. S. 833, 979 (1992) (álit samhljóða í dómi að hluta og ágreiningur að hluta).
Ákvörðun dagsins kemur því ekki í veg fyrir að þau fjölmörgu ríki sem leyfa fóstureyðingar fúslega haldi áfram að leyfa fóstureyðingar fúslega. Það felur í sér, ef þeir kjósa, amici ríkin sem styðja stefnanda í þessum dómstóli: New York, Kaliforníu, Illinois, Maine, Massachusetts, Rhode Island, Vermont, Connecticut, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Mary