Á blóma­skeiði sínu átti lýðræðið glæst­ar stund­ir og fóstraði margt það besta sem mönn­um hef­ur tek­ist að leiða fram, með því að virkja sköp­un­ar­kraft, sam­taka­mátt o.fl. Stofn­un ís­lenska lýðveld­is­ins 1944 var mjög í þess­um anda, hug­djörf ákvörðun fá­mennr­ar en stór­huga þjóðar. Því verður þó ekki á móti mælt, að lýðræðið glímdi alla tíð við meðfædda galla og var t.d. óþægi­lega ginn­keypt fyr­ir hvers kyns skrumi.

Í alþjóðlegu sam­hengi leiddu veik­leik­ar lýðræðis­ins til þess að það féll ít­rekað fyr­ir vara­söm­um mönn­um, sem kunnu að spila á strengi sem leiddu fólk í gildru harðstjórn­ar, þar sem járnkrumla hert­ist um æðakerfi þjóðlífs­ins þar til ekk­ert varð eft­ir annað en stirðnuð skel og líf­laus leik­mynd þar sem and­laus­ir leik­ar­ar þuldu upp sömu setn­ing­arn­ar í mis­mun­andi út­gáf­um. Stjórn­mál­in urðu dauf og líf­laus, ekk­ert kom leng­ur á óvart. Hver ein­asta lína var skrifuð af ósýni­leg­um baktjalda­mönn­um og ótt­inn knúði alla til að vanda framb­urð og lát­bragð í hví­vetna, því sér­hvert frá­vik frá text­an­um gat varðað at­vinnum­issi og brottrekstri af sviðinu.

Í þessu um­hverfi ent­ust þeir lengst í stjórn­mál­um sem nutu sviðsljóss­ins mest og höfðu kannski minnst fram að færa frá eig­in brjósti, en sýndu hæfni í að end­ur­taka hugs­an­ir annarra af ein­læg­um sann­fær­ing­ar­krafti. Þegar þátt­taka í stjórn­mál­um var ekki leng­ur þjón­ustu­hlut­verk, held­ur starfs­fer­ill, náðu þeir lengst sem spurðu engra spurn­inga, voru reiðubún­ir að kynda und­ir óvild manna í garð sam­borg­ara sinna, veigruðu sér ekki við að hóta þeim sem sýnd­ist skorta und­ir­gefni og hikuðu ekki við að fram­fylgja fyr­ir­skip­un­um með vald­beit­ingu. Frammi fyr­ir þessu rann smám sam­an upp fyr­ir kjós­end­um að stjórn­mál­in höfðu umbreyst í leik­lest­ur og stjórn­mála­menn­irn­ir í brúður. Niður­læg­ing­in var svo mik­il og svik­in svo sár­græti­leg að eng­inn vildi viður­kenna að þetta væru dauðamörk. Eng­inn nema börn og stöku eldri borg­ar­ar höfðu ein­lægni til að spyrja: „Til hvers að taka þátt í póli­tík ef þú ætl­ar ekki að segja það sem þér sjálf­um finnst?“

Ef marka má sögu lýðræðis­ins mun ekk­ert breyt­ast fyrr en menn rísa upp gegn of­rík­is­öfl­un­um og hafna and­leys­inu í þeim til­gangi að verja líf sitt og frelsi til gagn­rýn­inn­ar hugs­un­ar, mál­frelsi sitt og frelsi til at­hafna, sam­vinnu, upp­bygg­ing­ar og friðar. Aðeins þannig get­ur lýðræðið vaknað til nýs lífs. Hafa Íslend­ing­ar þrek til þess eða kjósa menn enn að dvelja sof­andi á draumþing­um og hlusta hálfsof­andi á lé­leg hand­rit leik­les­in á öll­um sviðum einka­lífs og þjóðlífs?